سابقه تاریخی
طبق روایات تاریخی، شهر عجبشیر و حومه نزدیک آن کلاً بقایای شهر گمشده )شیز(، بزرگترین شهر آذربایجان در عهد اشکانیان و سامانیان است. در تایید احتمالی این روایات، وجود چند پدیده باستانی و آثار حیات انسانی در فواصل مختلف بدان قوت بیشتری می‌بخشد. در مراجعه به سوابق تاریخی شهر به نظر می‌رسد که مقر اولیه و هسته مرکزی آن، یکی از محلات قدیمی موسوم به دیزج بوده که امروزه با همین نام سابق (دیزه) در قسمت غربی شهر قرار دارد.
موقعیت جغرافیایی
شهرستان عجبشیر با وسعت ۷۳۸ کیلومتر مربع (۱٫۶ درصد مساحت استان) در ۱۰۰ کیلومتری تبریز واقع شده و از سمت شمال با شهرستانهای اسکو و آذرشهر، از سمت شرق با شهرستان مراغه، از سمت غرب با دریاچه ارومیه و از سمت جنوب با شهرستان بناب هم‌مرز است.
اقلیم و آب و هوا
شهر عجبشیر در سینه جلگه حاصلخیز، روی رسوبات غنی رودخانه قلعه‌چایی، در دامنه جنوب ارتفاعات تورجان و جرئیدن از پیش‌کوه‌های توده سهند واقع شده است. ظاهراً انگیزه پیدایش و علل وجودی آن داشتن موقعیت جغرافیایی ممتاز، اقلیم مساعد، خاکهای بارور، منابع آب، روستاهای آباد و دسترسی به دریاچه ارومیه بوده است. این شهرستان در منطقه کوهستانی واقع شده و دارای تابستان‌های معتدل و زمستان‌های سرد و برفی میباشد. ارتفاع این شهرستان از سطح آزاد دریا ۱۴۷٫۸ متر بوده و دارای زمین‌های حاصلخیز و پرمحصول و مستعد کشاورزی میباشد و قسمتی از اراضی در نواحی دریاچه ارومیه در منطقه شوره‌زار و پست واقع شده است.
نقاط تاریخی و دیدنی
بندر رحمانلو (در حدود پنج کیلومترى غرب شهر عجبشیر)، مسجد جامع شیرلو (مربوط به دوران صفویه)، مسجد حنیفه گوراوان (معروف به مسجد محمد حنفیه (در روستای گوراوان)، قلعه ضحاک یا داش‌قلعه )در ۲۸ کیلومتری شرق عجبشیر و با قدمت دوره ساسانی)، امامزاده سیدابوالقاسم (در فاصله ۲ کیلومتری شمال عجبشیر مربوط به دوره ایلخانی(
۱-تاریخچه شهرستان عجب شیر
شهرستان عجب شیر در جنوب غربی استان قرار گرفته وبا توجه به داده های باستان شناسی و با در نظرگرفتن این نکته که اکثر تمدن ها و فرهنگ ها در کنار رود خانه ها وآب بوجود آمده اند این شهرستان هم از این قاعده استثنا نیست.و رود خانه قلعه چای هم در واقع شاهرگ حیاتی این شهرستان از هزاره های قبل از میلاد تا حال بوده است و وجود غارها و پناهگاه های صخره ای دال بر زندگی انسان غارزی در این منطقه می باشد که تعدادی از آنها شناسایی و به ثبت ملی رسیده است و بسیاری شناسایی شده وغیر ثبتی هستند. علاوه بر آن وجود تپه ها و محوطه های باستانی که بر اساس داده های باستان شناسی قدمت آنها به دوره کالکولتیک (مس وسنگ) می رسد تپه های گل تپه،سیچان تپه،تیکان تپه،و… . آنچه ما به صورت کتبی از تاریخچه شهرستان می توانیم به آن اشاره نماییم کتیبه اورارتویی جوان قلعه در ۸ کیلومتری مرکز شهرستان در شهر جدید جوان قلعه که فتح نامه ای مربوط به آرگیشتی اول از پادشاهان اورارتو می باشد که در آن کتیبه به سرزمین آرسیتا اشاره شده است (۷۵۳-۷۸۵)ق.م . این کتیبه هم از نظر تاریخی وهم از نظر اهمیت منطقه خبر می دهد و همچنین به گور دخمه قبرلی کوهل ینگجه میتوان اشاره کرد. در دوره های بعدی، دوره ی تاریخی می توان به وجود پنج قلعه تاریخی با قدمت های اشکانی وساسانی تا دوره اسلامی اشاره نمود. از دوره اسلامی میتوان به وجود مساجد چوبی زیبا مثل شیرلوی عجب شیر قاضی شیشوان و حنفیه گوروان (قدیمی ترین مسجد چوبی جنوب استان باقدمت ایلخانی) و دیزج شیشوان (غیرثبتی) و امامزاده قاسم با قدمت سلجوقی-ایلخانی در کنار قبرستانهای دوره صفوی شیراز، زاویه، قوزلجه ودیزج حسن بیگ اشاره نمود. اینها همه وهمه گوشهای مختصر از تاریخ این شهرستان می باشد.
عجبشیر همزمان با شهرستانهای زنجان و کرج به بخش تبدیل شده است و تا سال ۱۳۷۹ یکی از بخش های شهرستان مراغه محسوب میشد. از آن سال به بعد به شهرستان ارتقا یافته است.
۱-۲٫ تاریخچه تشکیل اداره میراث فرهنگی در شهرستان : تا سال ۱۳۸۵ هیچ دفتر یا نمایندگی میراث فرهنگی در شهرستان عجب شیر وجود نداشت و مستقیماً زیر نظر اداره میراث شهرستان مراغه اداره میشد. در سال ۸۵ با تأسیس پایگاه حفاظت میراث فرهنگی در شهرستان اولین قدم در خصوص حفاظت و سیانت از میراث فرهنگی شهرستان و همچنین شناسایی آثار میراث فرهنگی برداشته شد. تا آن زمان در کل ۱۷ اثر و بنا ثبتی در فهرست آثار ملی در این شهرستان ثبت شده بود. این آمار در سال ۸۹ به ۶۷ اثر ثبتی، در سال ۹۰ به ۸۶ اثر و در سال ۹۱ به ۹۹ اثر ثبتی رسیده است.در سال ۹۳ تعداد آثار ثبتی مجموعاً ۱۰۶ اثر میباشد که یک اثر معنوی (پولکه شیشوان) جزء این آثار است و این آمار در سالهای آتی با شناسایی آثار جدید افزایش خواهد یافت. از سال ۸۶ مسئولین شهرستان در خصوص استقرار اداره میراث در شهرستان پیگیر بودند که نمایندگی میراث در شهرستان با همت و عنایت مسئولین در سال ۹۰ استقرار یافت واز آن زمان تا حال نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در شهرستان، به فعالیت خود ادامه میدهد.
۲-پتانسیل های گردشگری شهرستان
از پتانسیلهای گردشگری شهرستان می توان به پتانسیلهای طبیعی شهرستان اشاره نمود؛ از قبیل طبیعت بکر منطقه نمونه گردشگری قلعهچای به طول ۵۵ کیلومتر که در طول این مسیر که ترکیبی از کوه و رود و طبیعت سرسبز و چند آبشار دیدنی و صخرههای منحصر به فرد است، بسیاری از آثار تاریخی و فرهنگی واقع شدهاند.(به تصاویر طبیعت قلعهچای رجوع شود). پتانسیلهای تاریخی و فرهنگی شهرستان هم شامل موارد فراوانی از جمله قلعه ها، گوردخمه، یخچال، مساجد، امامزاده، پلها و حمام میباشد.
سه قله در شهرستان عجبشیر بعد از کوه سهند، بلندترین کوها در استان هستند که به ترتیب عبارتند از: کوه عریان در چهاربرود (۲۸۵۰متر)، کوه قوزوجاخ هرگلان (۲۷۰۰ متر) و سلمان کوه در قوزولجه (۲۶۵۰ متر).
۳- صنایع دستی شهرستان
از عمده صنایع دستی مردم شهرستان عجبشیر فرش، گلیم، جاجیم، منبت کاریها و معرقکاریها روی چوب، سوزن دوزی و . . . است. از جمله محصولات حال حاضر شهرستان که به صورت سوغاتی به سایر شهرها و حتی سایر کشورها صادر میشود، گردو، بادام، سیب زمینی، پیاز، انگور و نیز گلیم و عسل، و محصولات لبنی از جمله کره و پنیر محلی و غیره میباشند.
۴-تعداد آثار ثبتی شهرستان
تعداد آثار ثبت شده شهرستان ۱۰۶ مورد تا حال (پاییز سال ۹۳) میباشد.
۵- در صورت ایمنتر شدن جاده منتهی به هرگلان و افزایش امکانات گردشگری مربوطه با توجه به آثار دیدنی در این منطقه و مسیر آن، گردشگران بیشتری مایل و موفق به دیدن این منطقه هستند. همچنین نصب بنرهای حاوی تصاویر به روز از جاذبههای گردشگری شهرستان در محلهای مختلف در ورودی شهر به خصوص در زمان تعطیلات کمک فراوانی به گسترش گردشگری در شهرستان میکند. علاوه بر اینها با توجه به گسترش تبلیغات اینترنتی در فضای مجازی، لازم است در خصوص معرفی شهرستان در سایتهای مختلف به خصوص سایت سازمان به چند زبان اقدام عملی صورت گیرد. پیشنهاد دیگر، در مورد تسهیل اخذ مجوز و فعالیت سرمایه گذاران در زمینه گردشگری، اماکن اقامتی، تفریحی و … است. در صورت سرمایه گذاری در زمینه آب های معدنی به عنوان مثال در چشمه شورسو در گنبد، پیشرفت فراوانی از لحاظ گردشگری و درآمدزایی در شهرستان و استان حاصل میشود.
۶- اهم کارهای صورت گرفته در شهرستان عبارتند از: مرمت مسجد قاضی شیشوان، مرمت مسجد شیرلو که به اتمام رسیده، و مرمت مسجد حنفیه گوروان، مرمت حمام نوبهار، مرمت خانه اربابی جوانقلعه، مرمت خانه ارغندی شیشوان و کبوتر خانه جاده پادگان که ناتمام می باشد.
