نگاهی گذرا به شهرستان هریس
شهرستان هریس حدود۲۳۷۷/۶ کیلومترمربع مساحت دارد و از جنوب به شهرستان بستان آباد، از شرق به شهرستان های سراب و مشکین شهر، از غرب به شهرستان تبریز و از شمال به شهرستان های اهر و ورزقان محدود است. این شهرستان حدود ۳/۲ درصد کل وسعت استان آذربایجان شرقی را تشکیل می دهد.
جغرافیای طبیعی شهرستان هریس
حدود ۷۰ درصد از وسعت این شهرستان را اراضی جلگه ای و ۳۰ درصد آن را مناطق کوهستانی تشکیل می دهند. پست ترین نقاط آن ۱۵۰۰ متر و مرتفع ترین آن ۳۱۴۳ متر از سطح دریاارتفاع دارد.
آب و هوا:شهرستان هریس در مرتفعات دارای کلیمای استیپی سرد و در نقاط پست یعنی کناره تلخه رود دارای کلیمای مدیترانه ای است که به طور کلی دارای زمستان های سرد ویخبندان و تابستان های ملایم می باشد. متوسط درجه حرارت حداقل ۲۵- درزمستان و حداکثر ۳۵ درجه در تابستان می باشد. متوسط بارندگی سالانه شهرستان ۳۵ میلی متر بوده که غالباً ۸۷ میلی متر آن در پاییز و ۹۰ میلی متر درزمستان و ۱۷۲ میلی متر در بهار و یک میلی متر در تابستان نازل می گردد.
پوشش گیاهی:شهرستان هریس به لحاظ قرار گرفتن در دامنه کوه های بزغوش، سابلاغ داغ، آق داغ وقوشاداغ و با داشتن حدود ۷۰% خاک جلگه ای از مناطق مستعد کشاورزی می باشد. قسمتی از این مناطق و بلندی های آن سرسبز و دارای مرتفع درجه یک و دو بوده وهرسال از ۱۵ خرداد ماه تا ۱۵ شهریور ماه پذیرای تقریباً ۷۰۰۰ خانوار عشایرمی باشد که در دامه کوه ها و مراتع به دامداری مشغول می شوند.
ارتفاعات مهم و پستی و بلندی ها: مهم ترین کوه ها و ارتفاعات منطقه بدین شرح هستند: رشته کوه های بزغوش، سابلاغ داغ، آق داغ و قوشاداغ با قله ای به ارتفاع ۳۱۴۳ متر در شمال هریس و در حد فاصل دو شهرستان اهر و هریس در امتداد شرق به غرب واقع شده و مرز مشترک حوضه آبریز ارس و تلخه رود بوده است. کوه آیناخلی که از شمال شرقی به جنوب غربی در بخش خواجه کشیده شده و حداکثر ارتفاع آن ۲۸۷۳ متر است. کوه پیرداغ که با ارتفاع ۲۸۵۲ متر در منتهی الیه غرب شهرستان هریس واقع شده و از ارتفاعات مشرف به روستای نهند در بخش خواجه می باشد.
منابع آبی: منابع تامین آب های منطقه عمدتاً از باران های بهاره و پاییزه و ذوب برف های زمستانی و قسمتی نیز از جاری شدن آب چشمه های طبیعی است. علاوه از آن جریان پر آب رودخانه تلخه رود ( آجی چای که از ارتفاعات سبلان – قوشا داغ – آنیاخلی – آق داغ و بزغوش و دامنه های شمالی سهند سرچشمه گرفته و در قسمت جنوبی از شرق به طرف غرب جریان دارد که از منابع آب های سطح الارض محسوب می شود. از رودخانه های مهم منطقه می توان به رودخانه هریس – رودخانه زرنق – رودخانه اوجان چای و مسیل مینق – خلج و نمرور اشاره نمود.
تقسیمات کشوری
براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دو بخش (مرکزی و خواجه)، ۶ دهستان و ۵ نقطه شهری به نام های هریس، بخشایش، زرنق، کلوانق و خواجه میباشد.
جمعیت
براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰، جمعیت شهرستان هریس در حدود ۶۷۸۲۰ نفر (۱٫۸ درصد جمعیت استان) و جمعیت مرکز این شهرستان ۹۸۲۳ نفر برآورد شده است. جمعیت شهری این شهرستان ۳۲۲۲۷ نفر و جمعیت روستایی آن ۳۵۵۹۳ نفر و تعداد خانوار آن ۱۸۳۵۳ خانوار است.
جغرافیای تاریخی شهرستان هریس
هریس یکی از قدیمی ترین مناطق آذربایجان شرقی است. در وقف نامه ربع رشیدی نام بسیاری ازآبادی های آذربایجان آمده است و نشان می دهد که پاره ای از آن ها (نظیر هریس) در قرن های هفتم و هشتم هجری قصبه هایی آباد و بزرگ بوده اند. چند بنای تاریخی مهم از دوره ی فرمان روایی ایلخانان و جانشینان آناندر این بخش به جای مانده است که عبارتند از: بقعه شیخ اسحاق (در روستای خانقاه خانمرود) گورستان مینق، گورستان هیق، گورستان گوور، مسجد سنگی جمال‌آباد، و مسجد اسنق (مربوط به قرن هشتم هجری). هریس یکی از قدیمی ترین مراکز صنعت فرش در آذربایجان و ایران است و فرش های «مرز بلند» آن شهرت جهانی دارند.
آثار تاریخی و دیدنی شهرستان هریس
چشمه های هریس:چشمه ی آب معدنی آن،آبشار شیرلان و طبیعت بکر آن، آبشار اسماعیل کندی، آبشار بلند و زیبای دربند گوراوان، کوه ساپلاغ، چشمه سوقالخان و … .
شیران و مینق: شیران یکی از روستاهای قدیمی استان آذربایجان شرقی است که در دهستان خانمرود بخش مرکزی شهرستان هریس شهرستان هریس واقع شده‌است. مینق نیزیکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان بدوستان شرقی بخش مرکزی شهرستان هریس شهرستان هریس واقع شده‌است.
بقعه شیخ اسحاق:در ساحل جنوبی رودخانه کوچک روستای خانمرود واقع در شهرستان هریس بقعه آجری مستطیل شکل به ابعاد ۶× ۱۳/۵ متر با ازاره های سنگی و دیوار های آجری قرار دارد که مردم محل آنرا بقعه شیخ اسحاق می نامند. تاریخ احداث بنا را با توجه به گورستان مجاور و شیوه معماری میتوان به دوره صفویه نسبت داد. این بنا از سه قسمت تشکیل یافته است : ایوان ـ مسجد ـ مقبره. ایوان مشرف به شمال و دارای دو ستون چوبی است. مسجد به شکل مستطیل و با پوشش تخت چوبی به ابعاد ۶/۵ × ۴/۵ متر و نهایتاً مقبره که در جنوبی ترین قسمت بنا واقع شده و آسمانه آن گنبد کروی بلندی به ارتفاع تقریبی ۱۱ متر میباشد. در قسمت بالای ورودی سنگ نبشته ای به خط ثلث وجود دارد که نام بانی آن است و امروزه قسمتی از آن از بین رفته است. مقبره در گورستان قدیمی روستای خانقاه واقع شده که سنگ قبرهای باقیمانده از پرکارترین آثار حجاری قرون ۹ و ۱۰ میباشد.
اقتصاد
اقتصاد منطقه بیشتر به کشاورزی ( زراعت، باغداری، صیفی کاری) و دامداری و صنایع دستی متکی بوده و موارد متفرقه در درجات بعدی قرار دارند.
کشاورزی
کشاورزی بهترین بخش اقتصادی منطقه است و بیشترین جمعیت فعال را در خود جای داده و سهم عمده ای در تامین درآمد خانوارها دارد. کشاورزی منطقه شیوه تولید معیشتی و نیمه سنتی و نیمه مکانیزه است و اغلب بهره برداری ها از منابع آب و خاک به صورت تلفیقی از زراعت و دامداری است. بیشترین سطح اراضی زیرکشت در کشاورزی به گندم اختصاص دارد و به ترتیب جو و علوفه و حبوبات و صیفی جات پیاز، سیب زمینی، در درجات بعدی کشیت قرار دارند.
با توجه به این که اقتصاد منطقه در درجه اول به کشاورزی متکی است اکثریت قریب به اتفاق ساکنین منطقه یا مستقیماً از محل امور کشاورزی امرار معاش می نمایند و یا در رابطه مستقیم با فرآورده ها و امور جنبی آن اشتغال دارند. لذا حدود ۹۰ درصد نیروی فعال ( خانوار) در این بخش شاغل بوده که عموماً مصرف خانوار از این محل تامین و مازاد بر میزان مصرف خانوار از طریق شرکت تعاونی روستایی و یا سایر افراد متفرقه در بازارها فروش رسیده و نیازمندی های خانوار به کالاهای دیگر از این محل تامین می گردد.
صنعت
منطقه هریس فاقد کارخانه و کارگاه و شهرک صنعتی بوده ولی اخیراً از سوی اداره کل صنایع شهرک های صنایع در جهت مطالعه و شناسایی زمین های مناسب اقداماتی صورت گرفته و اهالی روستاهای مینک و بیلوردی و شهر زرنق از این امر به خوبی استقبال کرده و شهرک صنعتی در حال احداث و تکمیل می باشد.